ЭМИЙН ГУРВАН МОНОПОЛ КОМПАНИЙН АРД 100 КОМПАНИ АЖИЛЛАДАГ ГЭВ ҮҮ

Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг болсон хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах баталгаа өдөр бүр алдагдсаар буй билээ. Түүн дотроо эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрх зөрчигдөж, өвчнөө илаарьшуулахын тулд ууж, тариулж байгаа эм, тарилга, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлын асуудлыг сүүлийн үед хурцаар хөндөх болсон.

Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэж буй эм, тарилга өн­дөр үнэтэйн зэрэгцээ чанаргүй байгааг төрийн түшээд нь ч, эгэл жирийн иргэд ч мэдэрч, шүүмжилж буй билээ. Тиймдээ ч АТГ-аас холбогдох шалгалтуудыг хийж, дүгнэлт гаргаж, заримд нь эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах талаарх саналаа холбогдох байгууллагуудад гаргасан талаар “Эмийн “мафи”-ийнхан монгол хүний амь нас, эрүүл мэндээр тоглосоор байх уу” нийтлэлээрээ хүргэсэн. Энэ удаа холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдээс дүгнэлт гаргуулахаар шинжилгээнд өгсөн хаанахын ямар эмнүүд яагаад тэнцээгүй талаар хүргэе.

ГУРВАН МОНОПОЛ КОМПАНИЙН АРД 100 ГАРУЙ АЖ АХУЙН НЭГЖ АЖИЛЛАДАГ ГЭВ ҮҮ

Манай улсын эмийн сангуудаар борлуулж байгаа эмүүд үйлчилгээ муутай хэмээн ярьж, бичих олон хүн бий. Тэр дундаа эрүүл мэндийн салбарт ажилладаг хүмүүс нь ч анхаарал татахуйц мэдээлэл нийтэлдэг. Тухайлбал, “Австри клагенфурт альтернатив” эмчилгээний төвийн захирал, судлаач, шинжээч И.Цэрэнхүү гэдэг хүн “Хуурамч эм бол чимээгүй үхлийн зэвсэг” гэсэн нийтлэлдээ “Гэр бүлээрээ 2018 оны зун, Монголдоо ирээд, буцахын өмнөхөн эндээс тооцоолж авсан эм дуусчихлаа. Тэгээд манай улсын нэртэй, томоохон эмийн сангаас диамикрон авч уулаа, сахар нь буудаггүй, Берлиний нисэх буудал дээр эхнэрийн минь бие муудаж сандаргалаа. Тэгээд нисэх буудлын эмийн санд ороод, учраа хэлж диамикрон авч уугаад сахар нь буучихсан. Харин эмийн санч нь Монголоос авсан диамикрон эмийг компьютероор шалгаж, харснаа “хуурамч эм” гэж хэлээд хогийн сав руу шидчихэж билээ” хэмээн бичсэн байв.

Тэгвэл Хүний эмийн чанар, хуурамч болон стандарт бус эмийн үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтийн асуудлаар Монгол Улсад эмийн хяналт шалгалтыг сайжруулах, эсхүл хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг үр дүнтэй болгох талаарх саналыг УИХ-д танилцуулах үүрэг бүхий хянан шалгах түр хорооны нэгэн хуралдааны үеэр “Аудитын дүнгээс харахад импортын эмийн 16, дотоодын үйлдвэрийн эмийн 19.6 хувь нь чанарын шаардлага хангахгүй, гарал үүсэл нь тодорхойгүй гэж байна. Үүнээс гадна олон ул­сын эмийн үнэ судлах аргачлалаар дотоодын зах зээлд байгаа эмийн 41 хувь нь 10-15 дахин үнэтэй байна. Үүнийг нотлох баримт бол ард иргэдийн эм, тарианд зарцуулж буй мөнгө нь өрхийн орлогыг хоосруулж байгаа явдал юм. Эмийн чанарыг яриад ч хэрэггүй. Эмийн салбар угаасаа өндөр үнэтэй, мафижсан гэдэг нь тодорхой болсон. Гуравхан компани монопол. Цаана нь 111 компани үйл ажиллагаа явуулж байна. Тусгай зөвшөөрөлтэй эмийн импортын 400 орчим компаниас ердөө 10 нь нийт эмийн импортын 85 хувийг дангаараа хангаж байгаа. Зах зээлд давамгай байдалтайгаар эм ханган нийлүүлж байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд хөндлөнгийн шалгалт оруулж, эмийн чанарт үнэлгээ тогтоох хэрэгтэй” хэмээн онцлон хэлэлцжээ.

Үнэхээр эм импортлогч аж ахуйн нэгжүүдийн гурав нь л монопол, бусад нь тэдгээрээс хамааралтай, халхавч нь бол жирийн иргэд, хэрэглэгчид хямд үнэтэй, чанартай эм авч өвчнөө илаарьшуулна гэж найдсаны ч хэрэггүй байх нь. Магадгүй зарим нь дэлхий дахинд хуурамч эм үйлдвэрлэлээрээ тэргүүлэгч орнуудаас орц найрлага нь тогтоосон хэмжээнээс бага, үйлчлэл муутай бүтээгдэхүүн хямд үнээр оруулж ирж борлуулдаг байх магадлалтайг дээр дурдсан судлаач, шинжээчийн жишээ баримт илэрхийлж буй юм. 

“ЭМИЙН МАФИ ГАР, ХӨЛӨӨ ТӨРИЙН ЗАХИРГААНЫ БАЙГУУЛЛАГАД ШУРГУУЛЧИХСАН”

Эмийн чанар, аюулгүй байдал бол төр засгийн хэмжээнд, тагнуул, авлигатай тэмцэх байгууллагынхан анхаарч хяналт тавихгүй бол болохгүйд хүрчихээд байгаа. Тиймдээ ч АТГ-ынхан холбогдох судалгааг хийж, ЭМЯ-ны дэргэдэх Хүний эмийн салбар зөвлөлд ашиг сонирхлын зөрчилтэй албан тушаалтнууд ажиллаж буйг, тэдгээр нь хамаарал бүхий аж ахуйн нэгжүүдийнхээ тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой асуудалд оролцож, лиценз олгодог тохиолдол гарсныг ч ил болгосон. Тухайлбал, “Энхийн шүүдэр” компанийн 20231101, 20234701 цувралын дугаартай натрийн гидрокорбанат тарилгын шингэн “шаардлага хангахгүй” гэж Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хяналт зохицуулалтын газар (ЭЭХХЗГ)-ын Эм шинжлэх лабораторийнхон дүгнэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тус газрын шинжилгээнд 100 мл-ээр савласан дээрх тарилгын шингэн нь тооны тодорхойлолтоороо тэнцээгүй аж.

Тэгвэл “Энхийн шүүдэр” ХХК-ийн нэг хөрөнгө оруулагч О.Дамба нь ЭМЯ-ны дэргэдэх Хүний эмийн салбар зөвлөлийн гишүүн. Тус компанийг “Монос”, “Цомбо”, “Эмийн үйлдвэр”, “Мөнхийн тун”, “Нахиа” гэсэн таван аж ахуйн нэгж нийлж байгуулсан юм билээ. 2021 оны гуравдугаар сард Хүний эмийн зөвлөлийнхөн “Энхийн шүүдэр” ХХК-ийн GMP батламжийн хугацааг гурван жилээр сунгах, эсэхийг хэлэлцэхэд О.Дамба оролцож, санал нэгтэй сунгасан нь ашиг сонирхлын зөрчил гэж хууль сахиулах байгууллагынхан үзсэн. 

Тэгвэл зарим эм үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл ЭЭХХЗГ-т удирдах, шийдвэр гаргах албан тушаал хашиж, өөрсдийн хамаарал бүхий аж ахуйн нэгжүүдийн талд шийдвэр гаргуулдаг байх ч магадлалтай. Тийм ч учраас УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр “Эмийн мафи” гар, хөлөө эмийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад бүтэн шургуулчихсан. Өөрсдийнхөө хийдэг чанар муутай, үнэтэй эмээ борлуулахын тулд Европ болон Орост худалддаг чанартай, хямд өвчин намдаах эмийг хар тамхины жагсаалтад оруулаад баталчихсан ч байх шиг” хэмээсэн биз. Хууль зүй, дотоод хэр­гийн сайдад мэдээлэл байгаа болоод ийнхүү үзэл бодлоо илэрхийлсэн нь гарцаагүй. Манай сонин 2017 оны арваннэгдүгээр сард “Хуурамч, чанаргүй эмүүдийг нуух ямар сонирхол МХЕГ-ын­ханд байна вэ” нийтлэлээрээ чанаргүй эм, түүхий эдийн үзүүлэлт тэнцэхгүй байхад ту­хайн үеийн Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын харьяа Хүнсний аюулгүй байдлын үндэсний лавлагаа лабораторийн Эмийн хяналтын лабораторид эрх бүхий албан тушаал хашиж байсан хүмүүс “Тэнцсэн” хэмээн дүгнэлт гаргаж байсныг уншигчдадаа хүргэж байв. Тухайн үед Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийнхөн дээрх лабораторид шалгалт хийж, “2016, 2017 онд 14 эм, бэлдмэлийн шинжилгээний эцсийн дүн, бүртгэлийн программ, тэмдэглэлийн дэвтэрт засвар хийсэн нь тогтоогдлоо” хэмээн МХЕГ-ын даргад албан тоот илгээж байсан юм даг. Харин “Тэнцсэн” хэмээн засвар хийсэн уг лабораторийн албан тушаалтнуудыг АТГ-т шалгаж эхэлсэн ч эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэсэн нь үгүй. Тухайн хүмүүс нь ажлаасаа чөлөөлөгдмөгцөө эм үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжүүдэд ажилд орсон байсан. Гэтэл өдгөө ЭЭХХЗГ-ын эм бүртгэл хариуцсан хэлтэст ажиллахаар болсон нь хачирхалтай. Магадгүй сайд Б.Энхбаярын хэлсэнчлэн “Эмийн мафи гар, хөлөө төрийн захиргааны байгууллагад бүтэн шургуулчихсан” гэсний бодит жишээ энэ ч байж болох.

“МОНОС”, “ЦОМБО”-ЫН ЭМ, ТАРИЛГЫН ШИНГЭНИЙ ЗАРИМ НЬ ШААРДЛАГА ХАНГААГҮЙ БАЙВ

 Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг ЭЭХХЗГ-ыг сахил хүртээд шал дордсон байгууллага гэхэд болно. Уг нь ЭМЯ-ны харьяа Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвд 8-9-хөн хүн хийж болоод байсан ажлыг 80-90 хүнтэй агентлаг байгуулж, ажиллуулаад төдийлөн үр дүнд хүрэхгүй, эмийн чанар, аюулгүй байдал ч төдийлөн сайжраагүй, үнэ нь ч буураагүйг хэн хүнгүй мэдэж буй. Эл агентлаг УНТЭ-ийн хойд талын “UBH центр”-т түрээсийн төлбөр төлж байснаа саяхнаас буурь сэлгэж, хуучнаар “Мэргэжилтний-20”-ийн автобусны буудлын ард түрээс төлж үйл ажиллагаагаа явуулах болж. Гэтэл харьяанд нь багтдаг Эм шинжлэх лаборатори нь урвалж, бодисоо авч чадахгүй, таван нэр төрлийн багаж нь ажилладаггүйгээс 39 үзүүлэлтээр шинжилгээ хийж чадахгүй, 14 тоног төхөөрөмж нь эвдэрчихсэн байгаа юм. Тэгэхээр эмийн чанар, аюулгүй байдлыг хангах, хянах үүрэгтэй энэ байгууллага ажлаа хийдэггүй гэхэд хилсдэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, чанаргүй гэж дүгнэсэн эм, бүтээгдэхүүнийг худалдаж байгаа, эсэхийг хянах байгууллага алга гэхэд хэтрүүлсэн болохгүй. Үүнд төр засаг, холбогдох байгууллагын зүгээс анхаарахгүй бол бас гадаадаас хуурамч эм, чанарын баталгаагүй бүтээгдэхүүн оруулж ирж, монголчуудын биед туршилт хийж байна уу гэдгийг шинжилж чадахгүй суугаа гэхэд хилсдүүлсэн болохгүй нь лавтай. 2016, 2019 онд хийсэн судалгаагаар манай улсын эмийн зах зээлд хуурамч гэдэг нь тогтоогдсон нэг бүтээгдэхүүн худалдаж байсан нь “Виагра” гэдгийг ч холбогдох байгууллагынхан танилцуулсан байдаг.

ЭЭХХЗГ-ын Эм шинжлэх лаборатори 2023 оны эхний хагас жилд 1221 дээжийг 12 229 үзүүлэлтээр шинжилсэн юм билээ. Тэдгээрээс шаардлага хангаагүй 60 дээж илэрсэн байна. Түүний 33 нь дотоодын эмийн үйлдвэрүүдийнх, 27 нь импортынх. Тухайлбал, “Монос” эмийн үйлдвэрт үйлдвэрлэсэн, 220923 цувралын дугаартай “Парацетамол” 500мг шахмал эм бат бэх байдал зэргээрээ чанарын шаардлага хангаагүй гэнэ.

Эм зүйн шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Цэндээхүү нэгэн хэвлэлийн хурлын үеэр “Би олон жил эм шинжилсэн хүний хувьд эмийн чанарыг мэднэ. Эмчилгээний идэвх гэж тусдаа зүйл бий. “Монос”-ын эмийг хүмүүс авах дургүй байдаг шалтгаан нь Хятадын түүхий эдээр үйлдвэрлэдэг. Тэгсэн хэрнээ эмийн чанарын судалгаа огт хийдэггүй. Тийм учраас эмчилгээний идэвх муутай. “Урсамон эмээс хордлоо” гээд нэг иргэн хэвлэлээр хандаж байсан. Энэ эм маш олон гаж нөлөөтэй. Ерөөсөө энэ журмаар бол “Монос”-ын бүртгүүлсэн импортын эм, үйлдвэрлэсэн дотоодын эмнээс өөр шинээр эм бүртгүүлэх боломжгүй болгож байна. Гэтэл ард иргэд чанартай сайн эмүүдийг хаанаас авах вэ, амь нас эрүүл мэндээрээ хохирвол яах вэ. Оруулж ирдэг үнээсээ ч доогуур зарах эмийн сан байхгүй шүү дээ” гэсэн байдаг.

Эм шинжлэх лабораторид дээрх аж ахуйн нэгжээс гадна “Цомбо фарм” ХХК-ийн үйлдвэрлэсэн, хоёр мг-аар савласан “Аскорбины хүчил” 25 % хэмээх тарилгын шингэний нэг цуврал гадна байдал, уусмалын өнгөөрөө шаардлага хангаагүй бол 10 мг-ын савлагаа­тай “Кальцийн хлорид” 10 % шингэний бас нэг цуврал нь тооны тодорхойлолтоороо шинжилгээнд тэнцээгүй хэмээн дүгнэсэн. Мөн “Мон­фа трейд” ХХК-ийн “Curacil fluor-oura-cil” 500мг хэмээх бүтээгдэхүүний уусмалын орчин шинжилгээнд тэнцээгүй, “Нахиа импэкс” ХХК-ийн “Кетотифен-нахиа” шахмал эм, “Дикло-на­хиа” эмчилгээний лааны нэг цуврал бас тэнцээгүй зэрэг баримт бий.  

Дээр дурдсан УИХ-ын хянан шалгах түр хо­рооны хуралдааны үеэр “Дотоодын 49 аж ахуйн нэгжийн ердөө ес нь шаардлага хангаж байгаа буюу зохистой байдлын дадлыг төлөвшүүлснээс харвал дотоодын эмийн үйлдвэрүүдийг чанар­жуулах, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний чанарт хатуу хяналт тавих ёстой” хэмээн ЭМЯ-ныханд анхааруулсан байдаг. Уг нь манай улсад эм, эмнэлгийн хэрэгсэл үйлдвэрлэх 63 тусгай зөвшөөрөлтэй байгууллага байгаагаас 84.1 хувь нь эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал буюу ДЭМБ-ын GMP шаардлагыг хангаагүйгээс стандартын шаардлагад нийцсэн эм үйлдвэрлэх нь эрсдэлтэй гэж үзсэн байдаг юм билээ. ЭЭХХЗГ-ын Эм шинжлэх лабораторид шинжлүүлээд тэнцээгүй эм, бэлдмэл, бүтээгдэхүүний дийлэнх нь микробиологийн үзүүлэлтээрээ шаардлага хангаагүй гэдэг. Энэ мэт нөхцөл байдлаас үзэхэд иргэд чанартай эм, тарилгаар үйлчлүүлж чадахгүй, шинжилгээнд тэнцээгүй бүтээгдэхүүнийг худалдаж буй, эсэхийг хянаж ч чадахгүй байгаа юм. Тухайлбал, “Ковид”-ын жилүүдэд Тайваниас “Түвшин-Энэрэл” ХХК-ийн оруулж ирсэн “Пантоген” тарилгын шингэн хөлдсөн байсныг гэсгээгээд худалдсан уу, эсвэл устгасан уу гэдгийг хэн ч мэдэхгүй өнгөрсөн. Тус компанийнхан “устгасан” хэмээн тайлбарладаг ч холбогдох мэргэжлийн байгууллагынхан энэ талаар ганц ч үг ган хийгээгүй юм даг.

Г.РАВЖАА